سلامت روان جوانان و نوجوانان: جهان در حال تغییر

YOUNG PEOPLE AND MENTAL HEALTH IN A

CHANGING WORLD

همه‌ساله با توجه به نزدیک شدن ۱۰ اکتبر روز جهانی سلامت روان، از سوی سازمان بهداشت جهانی، شعاری جهانی، متناسب با مشکلات روز دنیا، نام‌گذاری می‌شود که امسال نیز به مناسبت ۱۰ اکتبر، روز جهانی سلامت روان، با شعار جهانی «جوانان و سلامت روان در جهان در حال تغییر» نام‌گذاری شده است.

سلامتی تنها نبود بیماری نیست، بلکه سلامت محصول چهار بعد از انسان یعنی «سلامت جسم، روان، سلامت اجتماعی و معنوی» است که این ابعاد چهارگانه در کنار هم سلامتی و سالم زیستن را رقم می‌زنند. احساس ارزشمندی و مفید بودن، رضایت‌مندی از خویشتن و توانایی همدلی کردن با دیگران از مهم‌ترین نشانه‌های سلامت روان است که نقش شادی و نشاط، خانواده، محیط‌های آموزشی و سبک زندگی سالم دررسیدن به این مهم حائز اهمیت است و بدون شک مناسب‌ترین زمان آموزش و توانمندسازی در این زمینه‌ها در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی است که جایگاه آن در خانه، مدرسه و دانشگاه است.

سازمان جهانی بهداشت با طرح شعار سال 2018 (سلامت روان جوانان و نوجوانان: جهان در حال تغییر) تأکید دارد، به هوش باشیم که دنیا در حال تغییر است، نحوه ارتباطات و گفتگو در فضاهای مجازی به‌سرعت در حال دگرگونی و پیشرفت است. توجه، تمرکز و مراقبت از نوجوانان و جوانان در این دنیای پیچیده و پررمزو راز مهم‌ترین و ضروری‌ترین وظیفه بزرگ‌سالان است، ازاین‌رو تأکید می‌کند که بهترین مسیر برای سلامتی مادام‌العمر، وجود سلامت روان خوب می‌باشد و جوانانی که با عوامل استرس‌زای زیادی مانند جنگ، تبعیض نژادی، فقر، گرسنگی، بیماری‌های روان‌پزشکی، خشونت و زورگیری، مصرف مواد و ... روبرو هستند، احتمال بسیار زیادی دارد که در تمام مراحل زندگی‌شان با مشکلات روان‌پزشکی مواجه شوند. روز جهانی سلامت روان در سال 2018، اهمیت ارائه خدمات و مراقبت بهتر از جوانان و مشکلاتی که در این دوران تجربه می‌کنند را نشان می‌دهد. توانمندسازی، اقدامات پیشگیرانه، مداخلات زودهنگام، آموزش مهارت‌های زندگی و تاب‌آوری، دسترسی به خدمات آموزشی و سلامت از عوامل کلیدی در ساختن آینده‌ای سالم برای نوجوانان و جوانان است.

سازمان بهداشت جهانی با توجه به پیچیدگی دنیای امروز تأکید خاصی بر بعضی از موضوعات روان‌شناختی داشته است:

امید: امید انتظاری مثبت درباره آینده و نگرشی مثبت به رویدادهای علی و معلولی است و مانند سپری مابین آثار رویدادهای استرس‌زای زندگی و سلامت جسمی، روانی و رفتاری قرار می‌گیرد. درواقع امید یک حالت روحی و روانی برانگیزاننده انسان به کار و فعالیت است. امید انسان را به حرکت وامی‌دارد تا به هدف خویش برسد. امید که از معرفت و شناخت حاصل می‌شود، اساس همه تلاش‌های مفید و پرثمر انسانی است. پژوهشگران بر این باورند که امید برای مقابله با مشکلات در شرایط عدم اطمینان ضروری است.

تاب‌آوری: مفهوم تاب‌آوری نه‌فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکلات است بلکه مهم‌تر از آن حفظ سلامت روان و ارتقاء آن است. تاب‌آوری به افراد توانایی می‌بخشد تا با مشکلات و ناملایمات زندگی و شغلی روبرو شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت‌ها را فرصتی برای ارتقاء و رشد شخصیت خود می­دانند. سازمان بهداشت جهانی، قصد دارد همه توجهات را بر روی مشکلاتی که امروزه جوانان با آن روبرو هستند جلب کند و مباحثی درباره اینکه چه چیزهایی برای رشد، سلامت، شادی و نشاط، تاب‌آوریلازم می‌باشد را بیان کند.

سرسختی روان‌شناختی: سرسختی روان‌شناختی ترکیبی از باورها در مورد خویشتن و جهان می­باشد که از سه مؤلفه تعهد، کنترل و مبارزه‌جویی تشکیل شده است. سرسختی روان‌شناختی مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی است که در هنگام مواجه با وقایع استرس زای زندگی، به‌عنوان منبع مقاومت ایفای نقش می‌کند، امکان بروز علائم بیماری را کاهش می‌دهد و از تجربیات مفید و متفاوت دوران کودکی نشأت می‌گیرد. نتایج نشان داده است افرادی که از سرسختی زیادی برخوردارند، باوجود تجربه مقدار زیادی از استرس، بیمار نمی‌شوند و سلامت روان بیشتری دارند.

سازگاری: سازگاری فرایند پیوسته‌ای است که در آن، یادگیری اجتماعی، باعث رفع نیازهای روانی او می‌گردد و امکان کسب توانایی و مهارت‌هایی را فراهم می‌سازد که از آن طریق می‌توان به ارضای نیازهایش بپردازد. سازگاری اجتماعی نیز عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران درزمینه خاص اجتماعی به طریق خاص که در عرف جامعه قابل‌قبول و ارزشمند باشد و فرایندی است که افراد را قادر می‌سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش‌بینی کنند، رفتار خود را کنترل و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم کنند.

سواد عاطفی: سواد عاطفی یعنی آنکه بتوانید حالات، عواطف و احساسات درونی خود را تشخیص دهید و واقعیت آن‌ها را درک کنید؛ یعنی برخورداری از قدرتی که بتوانیم از احساسات و عواطف خود استفاده کنیم و قدرت شخصی‌مان را افزایش و کیفیت زندگی خود و اطرافیانمان را بهبود ببخشیم. سواد عاطفی به ما کمک می‌کند تا احساسات و هیجانات را به نفع خود به‌کارگیریم و نگذاریم علیه ما وارد میدان شوند. سواد عاطفی روابط مبتنی بر عشق و دوستی را در میان مردم ایجاد می‌کند، همکاری و تعاون را ممکن می‌سازد و موجب تسهیل جریان احساسات در جامعه می‌شود.

تنظیم هیجانی: تنظیم هیجان عبارت است از تعدیل یا حفظ یک هیجان در راستای اهداف فرد؛ یعنی من بتوانم هیجانم را در مواقعی که لازم است کم یا زیاد یا حفظش کنم. پس تنظیم هیجان، حذف هیجان نیست؛ و اگر انسان تنظیم هیجان نداشته باشد، درواقع بد تنظیمی هیجانی رخ می‌دهد.

خود مراقبتی: خود مراقبتی یعنی مراقبت از خود، اینکه ما برای حفظ سلامت و شادابی خود، کارهای روزمره کوچکی انجام دهیم تا زندگی بهتر و سالم‌تری داشته باشیم. خود مراقبتی، اقدامی است آموختنی، آگاهانه و هدفمند که هر فردی برای خود، خانواده و دیگران انجام می‌دهد تا سالم بماند، یعنی از سلامت جسمی و روانی خود حفاظت کند، نیازهای اجتماعی خود را برآورده سازد، از بیماری‌ها یا حوادث پیشگیری کند و نیز از سلامت خود بعد از یک بیماری حاد یا ترخیص از بیمارستان حفاظت کند. خود مراقبتی به‌وضوح موجب افزایش کارایی و مهارت‌های فردی ما می‌شود. خودمراقبتی یکی از مهارت‌های زندگی است که کمک می‌کند فرزند و نوجوان ما مسیر زندگی را بهتر و با خطرات و آسیب‌های اجتماعی کمتری طی کند و احتمال موفقیتش را در زندگی بالا ببرد.

نهایتاً، تحقق سلامت روان جوانان و نوجوانان منوط به همکاری و مشارکت نهادها و دستگاه‌های اجرایی است و مدیران باید احساس مسئولیت کنند و متولیان ایجاد سلامت روان جوانان و نوجوانان می‌بایست خود را موظف به ایجاد بسترهای مناسب برای تحقق این امر نمایند. در همین راستا و با توجه به اهمیت موضوع سلامت روان و لزوم توجه ویژه به این امر، مرکز مشاوره و سلامت روان دانشجویی دانشگاه، برنامه‌ای را به‌صورت روزشمار در ایام هفته سلامت روان و شعاری متناسب با هرروز را به شرح زیر اجرا خواهد کرد:

چهارشنبه ۱۸ مهرماه روز «دانشجو، امید و سبک زندگی سالم»

پنجشنبه ۱۹ مهرماه روز «دانشجو، خود مراقبتی در آسیب‌های اجتماعی»

جمعه ۲۰ مهرماه روز «دانشجو، دنیای مجازی، بایدونبایدها»

شنبه ۲۱مهرماه روز «دانشجو، تاب‌آوری و سرسختی روانی»

یکشنبه ۲۲ مهرماه روز «دانشجو، همسازی با محیط اجتماعی و خانواده»

دوشنبه ۲۳ مهرماه روز «دانشجو، فرصت‌ها و پرتگاه‌ها در روابط عاطفی»

سه‌شنبه ۲۴ مهرماه روز «دانشجو، خودتنظیمی در اختلالات هیجانی»

تهیه و تنظیم: مرکز مشاوره و سلامت روان دانشجویان

دکتر سعید رجبی